İlk Lûgat; Divan-ü Lûgati't-Türk ve Kaşgarlı Mahmud'un Haritası

     Arapça bir eser olan Divan-ü Lûgati't-Türk, Kaşgarlı Mahmud tarafından Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin de Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermak amacıyla miladi 1072 yılında yazılmıştır. Sözlükte 7500'den fazla kelime olup Türk halk edebiyatından alınmış şiirler, atasözleri ve deyimler de mevcuttur.

   Bu eser Abbasi Halifesi Al-Muktedi Billah'a sunulmuştur. Divan-ü Lûgati't-Türk sadece bir sözlük değildir. İçinde barındırdığı Türk tarihi, coğrafyası, mitolojisi ve edebiyatıyla da ansiklopedik bir eser özelliği kazanmaktadır.

Kaşgarlı Mahmud eserine şöyle başlar:

Esirgeyen, koruyan Tanrı'nın adıyla

"Allah'ın, devlet güneşini Türk burçlarından doğurmuş olduğunu ve Türklerin ülkesi üzerinde göklerin bütün dairelerini döndürmüş olduğunu gördüm. Allah onlara Türk adını verdi. Ve yeryüzüne hâkim kıldı. Cihan imparatorları Türk ırkından çıktı. Dünya milletlerinin yuları Türklerin eline verildi. Türkler Allah tarafından bütün kavimlere üstün kılındı. Hak’tan ayrılmayan Türkler, Allah tarafından hak üzerine kuvvetlendirildi. Türkler ile birlikte olan kavimler aziz oldu. Böyle kavimler, Türkler tarafından her arzularına eriştirildi. Türkler, himayelerine aldıkları milletleri, kötülerin şerrinden korudular. Cihan hâkimi olan Türklere herkes muhtaçtır, onlara derdini dinletmek, bu suretle her türlü arzuya nail olabilmek için Türkçe öğrenmek gerekir.." 

Ayrıca Kaşgarlı Mahmud, eserini sekiz bölüme ayırdığını da nakleder:

"Ben bu kitabı hikmet, seci', atalar sözü, şiir, recez, nesir gibi şeylerle süsleyerek hece harfleri sırasında tertip ettim. ... Bu lûgat kitabını baştan sonuna dek sekiz ayırımda topladım."

1. Hemze kitabı,
2. Salim kitabı,
3. Muzaaf kitabı,
4. Misal kitabı,
5. Üçlüler kitabı,
6. Dörtlüler kitabı,
7. Gunne kitabı,
8. İki harekesiz harfin birleşmesi kitabı

Kaşgarlı Mahmud'un Balasagun'u Merkez Olarak Çizdiği Haritası 

 Kaşgârlı Mahmud’un Divan-ü Lugat’t-Türk adlı eserine ilave ettiği ilk Türk Dünya Haritasında, Türklerin yaşadığı bölgeler ile, bunların ilişkide bulundukları bazı ulus ve ülkeler gösterilmiştir. Bu harita Orta Asya’nın büyük bir kısmını, Çin ve kuzey Afrika’yı içermektedir. Batı yönünde Volga Nehri’ne dayanmaktadır. Dünyanın tepsi gibi düz, ancak yuvarlak olduğu kabul edilen bu harita bir kroki özelliğindedir. Haritada dağlar kırmızı, denizler yeşil, kumluk sahalar sarı, ırmaklar mavi renklerle gösterilmiştir. Haritanın ana merkez noktasını Türk hükümdarlarının oturdukları Balasagun şehri teşkil etmektedir. Şehrin yakınında gösterilerek adı belirtilmeyen göl ise Isıg-gölüdür. Kaşgarlı'nın kendisi de bu yurtlardan olduğu için; harita merkezinin seçiminde etkilenmesi doğaldır. Yani dünyanın merkezi Kaşgârlı haritasında, kendi ana vatanı olmuştur. Hiçbir noktada Türk üstünlüğünü ihmal edemeyen Kaşgârlı, bu noktada da milliyetçilik şuurunu göstermiştir.

Daire şeklinde çizilen harita da Balasagun merkez olarak çizilmiştir. Diğer coğrafi adlandırmalar, yer adları ve ülkeler de, haritanın merkezine göre ayarlanmıştır. Yönler eski Türk geleneğine uygun olarak Orhun Kitabeleri’ndekine paraleldir. Buna göre haritanın esas yön alma noktasını, doğu teşkil etmiştir. Türklerin yaşadığı bölgelere verilen önem, Türklerin ilişkide bulunduğu diğer ülke ve  uluslardan da esirgenmemiştir. 

Kaynak: http://www.hgk.msb.gov.tr/ustbanner/turk/kasgarlimahmud.htm

            Wikipedia